Het komt regelmatig voor: twee partijen zijn met elkaar in onderhandeling over de totstandkoming van een overeenkomst. Alles lijkt koek en ei en de definitieve overeenstemming over de overeenkomst lijkt zeer dichtbij. Plots klappen de onderhandelingen en blijft een van de twee partijen berooid achter. Zich soms niet eens bewust van de reden waarom de onderhandelingen nu eigenlijk zijn stukgelopen. Vraag die dan rijst: mochten de onderhandelingen wel zomaar worden afgebroken?
Overeenkomsten komen tot stand door aanbod en aanvaarding en contractsvrijheid staat daarbij voorop. Zolang er geen overeenstemming is, zijn beide partijen in beginsel vrij de onderhandelingen af te breken. Dit is echter niet altijd het geval. Partijen zijn namelijk verplicht hun gedrag niet enkel door hun eigen belang te laten leiden. Zij dienen ook rekening te houden met de gerechtvaardigde belangen van de partij met wie zij onderhandelen. Indien de andere partij er gerechtvaardigd op vertrouwt dat er een overeenkomst tot stand komt, kan het zijn dat het onaanvaardbaar is om de onderhandelingen af te breken. Ook andere omstandigheden van het geval kunnen tot dat oordeel leiden. Indien de onderhandelingen op zo’n moment toch worden afgebroken, kan een schadevergoedingsplicht ontstaan.
Onaanvaardbaar door gerechtvaardigd vertrouwen?
Bij het beantwoorden van de vraag of het afbreken van onderhandelingen onaanvaardbaar is vanwege het gerechtvaardigde vertrouwen van de ander, dient rekening te worden gehouden met verschillende omstandigheden. Bijvoorbeeld de mate waarin en de wijze waarop de partij die de onderhandelingen afbreekt aan het ontstaan van het gerechtvaardigde vertrouwen heeft bijgedragen. Van een omstandigheid die aan dit vertrouwen bijdraagt is bijvoorbeeld sprake indien de afbrekende partij in een ver stadium van de onderhandelingen had opgemerkt dat het bereiken van overeenstemming niet meer kon mislukken. Een voorbehoud omtrent de goedkeuring van het bestuur, kan juist weer aan het ontstaan van gerechtvaardigd vertrouwen in de weg staan. Van belang kan ook zijn of zich in de loop van de onderhandelingen onvoorziene omstandigheden hebben voorgedaan. Daarbij speelt dan weer mee of ondanks die gewijzigde omstandigheden toch nog lange tijd is dooronderhandeld. Uiteindelijk is namelijk doorslaggevend welk gerechtvaardigd vertrouwen er nog bestond bij de niet-afbrekende partij op het moment dat de onderhandelingen werden afgebroken. Overigens is van een situatie waarbij het afbreken van onderhandelingen onaanvaardbaar is niet snel sprake.
Schadevergoeding of verder onderhandelen
Indien het onaanvaardbaar is om onderhandelingen af te breken, kan de partij die de onderhandelingen toch afbreekt, soms verplicht zijn de in het kader van de onderhandelingen gemaakte kosten aan de ander te vergoeden. Als er sprake was van een situatie waarbij de ander er gerechtvaardigd op vertrouwde dat er een overeenkomst tot stand zou komen en het afbreken onaanvaardbaar was, is soms zelfs een (veel) hogere vergoeding verschuldigd. De afbrekende partij kan dan namelijk verplicht zijn om het zogeheten positieve contractsbelang te vergoeden. Dat is het bedrag dat de andere partij misloopt doordat geen overeenkomst tot stand komt en dat bedrag kan behoorlijk oplopen. In plaats van schadevergoeding, kan soms ook succesvol worden gevorderd dat de afbrekende partij wordt verplicht tot dooronderhandelen.
Overigens kan er ook sprake zijn van een situatie waarbij de onderhandelingen wél mochten worden afgebroken, maar waarbij gelet op de omstandigheden van het geval, de door de ander gemaakte kosten toch (gedeeltelijk) moeten worden gecompenseerd.
Conclusie
Indien uw wederpartij onderhandelingen afbreekt of dreigt af te breken, kan het raadzaam zijn juridisch advies in te winnen. Datzelfde geldt indien u zelf van plan bent onderhandelingen te staken. Door het maken van strategische keuzes kunt u ervoor zorgen dat eventueel gerechtvaardigd vertrouwen bij uw wederpartij alsnog verdwijnt, zonder dat u schadeplichtig wordt. In de omgekeerde situatie kunt u er juist voor zorgen dat uw wederpartij zich minder snel op het standpunt kan stellen dat bij u geen gerechtvaardigd vertrouwen meer bestond toen uw wederpartij de onderhandelingen staakte. Hierdoor kunt u dan mogelijk juist wel aanspraak maken op schadevergoeding.
