De CSRD-richtlijn in het kort
In 2024 werden de grootste bedrijven op grond van de CSRD-richtlijn verplicht om te rapporteren over zaken als CO2-uitstoot en de impact op biodiversiteit, maar ook over bijvoorbeeld ook over maatschappelijke impact. Het doel van de CSRD is in eerste instantie het vergroten van de transparantie over duurzaamheidsinspanningen van grote bedrijven, maar later zijn ook kleinere bedrijven aan de beurt.
De Omgevingswet en het omgevingsplan
Sinds 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Voorheen golden er in iedere gemeente tal van bestemmingsplannen waarin veel ruimtelijke regels waren vastgelegd. Inmiddels geldt er in iedere gemeente één omgevingsplan voor het gehele gebied. De oude bestemmingsplannen maken nog wel (tijdelijk) onderdeel uit van dat omgevingsplan, maar worden langzaam vervangen.
Oude bestemmingsplannen moesten worden vastgesteld met het oog op een goede ruimtelijke ordening. Daarbij konden aspecten zoals geluid, licht, trillingen, parkeren en natuurbescherming al aan de orde komen, maar het bestemmingsplan bleef wel beperkt tot zaken die strikt ruimtelijk relevant waren.
Het begrip een goede ruimtelijke ordening is met de komst van de Omgevingswet verdwenen. De nieuwe omgevingsplannen bevatten regels over de bevatten regels over de fysieke leefomgeving. De gemeente stelt die regels met betrekking tot de fysieke leefomgeving vast, met het oog op een evenwichtige toedeling van functies aan locaties (ETFAL).
De fysieke leefomgeving is een hele ruime term waarmee in ieder geval aspecten als bouwen, water, bodem, lucht, natuur en cultureel erfgoed onder worden verstaan. Waar voorheen bijvoorbeeld regels over milieu of duurzaamheid in landelijke regelingen stonden, kunnen die nu ook in het omgevingsplan landen. Steeds meer aspecten met betrekking tot de fysieke leefomgeving kunnen dus een plekje krijgen in het omgevingsplan. Het omgevingsplan heeft breder toepassingsbereik dan het oude bestemmingsplan.
Gemeenten en CSRD
Het rapporteren op grond van de CSRD-richtlijn is voor grote ondernemingen inmiddels verplicht. Gemeentes blijven op grond van de CSRD (vooralsnog) buiten schot. Het is eigenlijk vreemd dat de eerste bedrijven inmiddels verplicht zijn om duurzaamheidsrapportages op te leveren, maar dat die verplichting voor overheidsorganisaties niet geldt.
Gemeenten zijn, net zo goed als bedrijven, een onderdeel van de keten die impact heeft op aspecten als duurzaamheid en klimaat. Sterker nog, een overheidsorganisatie zou in die keten misschien wel een voorbeeldrol moeten hebben. Het zou bij de rol van de overheid passen als zij, weliswaar onverplicht en vooruitlopend op wetgeving, zou gaan rapporteren.
Gemeenten publiceren al wel sinds jaar en dag jaarverslagen, maar die verslagen laten op het gebied van uniformiteit en transparantie te wensen over. Gemeenten publiceren over o.a. stikstof, luchtkwaliteit en duurzame energie in algemene zin, maar onderwerpen zoals de Sustainable Development Goals (SDG’s), en landelijke en internationale klimaatdoelstellingen blijven vaak onderbelicht.[1] Bovendien publiceren gemeenten maar mondjesmaat over de interne organisatie, op onderwerpen zoals het eigen energieverbruik en duurzame inkoop.
Kortom, waar de overheid van grote bedrijven inmiddels verregaande transparantie verwacht, laat die transparantie (in ieder geval) bij veel gemeenten vooralsnog te wensen over.
Duurzaamheid in het omgevingsplan
Er zijn ook gemeenten die, weliswaar op een iets andere manier, wel hun voorbeeldrol wel oppakken. Die ‘voorlopers’ gebruiken daarvoor met name het instrument ‘het omgevingsplan’. Een voorbeeld van zo’n voorloper is de gemeente Nieuwegein.
In het omgevingsplan van de gemeente Nieuwegein heeft de gemeente nadrukkelijk de bredere reikwijdte van het omgevingsplan benut. Het omgevingsplan bevat bijvoorbeeld regels met betrekking tot duurzaamheid en klimaatadaptatie. De gemeente heeft in artikel 2.1 de doelen van het omgevingsplan opgenomen, zoals bijvoorbeeld.
- het verduurzamen van de stad;
- het beperken van de gevolgen van klimaatverandering; en
- het stimuleren van een duurzaam Nieuwegein.
Alle regels in het omgevingsplan worden in het licht van die doelen uitgelegd. De daarna volgende hoofdstukken bevatten specifieke regels over o.a. het bouwen en in stand houden van woningen. Er zijn regels gesteld over de productie en opslag van hernieuwbare energie, klimaatbestendigheid en klimaatadaptatie (bijv. wateroverlast, hitte-stress) en energieneutraliteit.
De gemeente Nieuwegein heeft haar duurzaamheidsdoelstellingen zo op haar eigen manier alsnog toetsbaar en transparant gemaakt. Bovendien kunnen de concrete regels uit het omgevingsplan helpen bij het opstellen van een CSRD-rapportage door bedrijven waarvoor die rapportage (al) wel verplicht is.
Conclusie voor ontwikkelaars en ondernemers
Verslaggevingsregels op grond van de CSRD gelden (vooralsnog) niet voor gemeenten of andere overheidsinstanties. Dat kan leiden tot scheve verhoudingen, omdat die rapportages door overheidsorganen wel van bedrijven worden verwacht.
Het uitblijven van transparante rapportages of verslagen van gemeenten, betekent echter niet dat gemeenten niet met de duurzaamheidsdoelstellingen bezig zijn. Er zijn gemeenten die pionieren met regels over duurzaamheid in het omgevingsplan, en ontwikkelaars op die manier stimuleren dat ook te doen.
Kortom, bij nieuwbouwprojecten zal je als ontwikkelaar of ondernemer steeds vaker rekening moeten houden met duurzaamheidseisen die door de gemeente in het omgevingsplan zijn vastgelegd.
