De aansluit- en transportplicht van elektriciteit
Netbeheerders zijn op grond van artikel 23 van de Elektriciteitswet 1998 (E-wet) verplicht om op verzoek een aansluiting te verstrekken op het door hen beheerde net (de aansluitplicht). Artikel 24 van de E-wet legt netbeheerders ook de verplichting op om het transport van elektriciteit van en naar het aansluitpunt te verzorgen (de transportplicht). Er geldt echter geen transportplicht wanneer de netbeheerder 'redelijkerwijs geen capaciteit beschikbaar heeft'. Dit fenomeen staat bekend als congestie. Er moet dan sprake zijn van fysieke congestie en niet slechts van contractuele congestie. Het afwijzen van een verzoek om transportcapaciteit is dus onder bepaalde omstandigheden toegestaan. Kleingebruikers worden door de E-wet beter beschermd dan grootgebruikers, maar tegenwoordig kunnen ook transportaanvragen voor kleingebruikers worden geweigerd.[1]
Voor meer informatie over dit onderwerp verwijs ik naar het blog van mijn collega Thijs Cornel over het ontwikkelen in tijden van krapte op het elektriciteitsnet.
De aansluit- en leveringsplicht van drinkwater
De bescherming van drinkwaterbronnen en de kwaliteit van drinkwater wordt onder andere in de Europese Kaderrichtlijn Water, de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit geborgd. De aansluitplicht voor (eigenaren van) drinkwaterbedrijven is opgenomen in artikel 8 lid 1 van de Drinkwaterwet. Het drinkwaterbedrijf is verplicht om op verzoek een aanbod te doen om die persoon te voorzien van een wateraansluiting op het door hem beheerde leidingnet. Artikel 8 lid 2 van de Drinkwaterwet betreft de leveringsplicht. Het drinkwaterbedrijf moet, binnen het zijn vastgestelde distributiegebied, aan degene die daarom verzoekt, een aanbod te doen om met gebruikmaking van het door hem beheerde leidingnet aan die persoon drinkwater te leveren. Tot zover zijn de plichten voor netbeheerders en drinkwaterbedrijven vergelijkbaar.
De wettelijke taak van drinkwaterbedrijven
Bij drinkwaterbedrijven is echter van belang dat hun wettelijke taak is beperkt tot levering van drinkwater ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening. Dat houdt in dat drinkwaterbedrijven moeten leveren aan consumenten en andere afnemers voor zover het gaat om de openbare drinkwatervoorziening. De openbare drinkwatervoorziening ziet op de productie en distributie van drinkwaterbedrijven. Hoewel deze leveringsverplichting strikt is, geven drinkwaterbedrijven nu al aan dat zij daaraan in de toekomst mogelijk niet kunnen voldoen. Een weigeringsgrond is er echter niet, behoudens in het geval van wanbetaling. Afsluiting van drinkwater is dan mogelijk.
In een recente uitspraak van het Gerechtshof in Den Haag is geoordeeld dat dit anders is als er minderjarige kinderen op het adres aanwezig zijn.[2] Indien geen water beschikbaar is om drinkwater te produceren, kunnen de drinkwaterbedrijven zich mogelijk beroepen op overmacht. Een beroep op overmacht door netbeheerders in het kader van de aansluitplicht (tekort aan personeel, materiaal etc.) is echter nog niet gehonoreerd, dus de drinkwaterbedrijven zullen dan van goeden huize moeten komen.
Drinkwateraanvragen weigeren bij zakelijke klanten
In het afgelopen jaar hebben drinkwaterbedrijven meerdere aanvragen van zakelijke klanten (bedrijven) moeten weigeren. Dat is wél toegestaan. Drinkwaterbedrijven mogen binnen hun distributiegebied leveren aan zakelijke klanten, maar zij mogen ook een aansluiting of levering weigeren met een beroep op de algemene voorwaarden van het drinkwaterbedrijf. Ingevolge artikel 8 lid 3 van de Drinkwaterwet dienen deze voorwaarden redelijk, transparant en niet discriminerend te zijn (vergelijk artikel 23 lid 3 van de E-wet). Beperking of onderbreking van de levering is bijvoorbeeld mogelijk in het belang van een goede openbare drinkwatervoorziening en in het geval van bijzondere omstandigheden.[3]
Bovendien kan de regering besluiten om nadere regels te stellen voor de levering van ander water dan drinkwater. Dit kan bij algemene maatregel van bestuur, anders gezegd een nadere uitwerking van een wet. De regering kan bepalen dat een of meer artikelen van de Drinkwaterwet niet van toepassing zijn op water dat uitsluitend bestemd is voor bij die maatregel aangegeven doeleinden. De minister heeft tot op heden nog geen gebruik gemaakt van deze mogelijkheid.
Aansluiting & transport: Elektriciteit vs. drinkwater
Op zowel de transportplicht van elektriciteit als op de leveringsplicht van drinkwater gelden uitzonderingssituaties. In het geval de netbeheerder van elektriciteit redelijkerwijs geen (fysieke) capaciteit meer heeft, is een afwijzing van transport mogelijk. Weigering van de levering van water is slechts mogelijk als het gaat om water anders dan drinkwater ten behoeve van de openbare drinkwatervoorziening. Van de leveringsplicht van drinkwater voor huishoudens kan (nog) niet worden afgeweken, wat het voldoen aan de vraag naar aansluiting bij toekomstige woningbouw nog urgenter maakt.
Blik op de toekomst
Het is denkbaar dat in de nabije toekomst steeds meer aanvragen om drinkwater worden geweigerd. De verantwoordelijkheid om passende maatregelen te nemen om in de toekomst de behoefte aan drinkwater aan te kunnen ligt voornamelijk bij de drinkwaterbedrijven. Zo gaan drinkwaterbedrijven op zoek naar nieuwe bronnen van grond- en oppervlaktewater. Daarvoor hebben zij wel (vergunnings)ruimte nodig. Hier komt de rol van de (decentrale) overheid in beeld. Die moet een afweging maken tussen het belang van drinkwaterproductie enerzijds en de vele belangen die daarmee kunnen conflicteren (natuur, woon- en leefklimaat etc.) anderzijds.
Door de komst van de Omgevingswet op 1 januari 2024 krijgen meer overheden te maken met een zorgplicht. De Omgevingswet en de Drinkwaterwet bieden voor drinkwaterbedrijven en overheden instrumenten om de openbare drinkwatervoorziening duurzaam veilig te stellen. Samenwerking tussen drinkwaterbedrijven, rijksoverheid, provincies, waterschappen en gemeenten is daarbij van groot belang.
[1] Rechtbank Gelderland 24 november 2023, ECLI:NL:RBGEL:2023:6730.
[2] Gerechtshof Den Haag 19 maart 2024, ECLI:NL:GHDHA:2024:363.
[3] Zie bijv. artikel 8 van het Model Algemene Voorwaarden Drinkwater 2012 van Vewin.
