Terwijl het grootste deel van de bedrijven rustig opkrabbelt na alle moeilijkheden die de pandemie met zich gebracht heeft, kreeg VDL een nieuwe klap te verduren. Door een cyberaanval lag een van de grootste werkgevers van Nederland dagen plat. Een deel van de ruim 15.000 werknemers kon daardoor niet aan het werk. Reden genoeg voor VDL om een beroep te doen op haar werknemers. Het bedrijf heeft onder andere gevraagd of zij extra vakantiedagen op willen nemen en/of adv-dagen van november en december naar voren gehaald kunnen worden. Daarnaast wil VDL niet-gewerkte uren opnemen in een ‘urenbank’. Deze uren zouden daar opgespaard worden, om later ingehaald te worden. Vanuit de positie van VDL zijn deze voorstellen zeer begrijpelijk, maar hoe zit dat juridisch gezien eigenlijk?
Wettelijke risicoverdeling
Tot 1 januari 2020, gold dat de werknemer zijn recht behoudt op loon als hij dat werk niet kan verrichten door een oorzaak die in redelijkheid voor rekening van de werkgever behoort te komen. Sinds deze wetswijziging is de risicoverdeling omgedraaid en behoudt de werknemer zijn recht op loon, tenzij het niet verrichten van de arbeid in redelijkheid voor zijn eigen rekening behoort te komen. Heel veel maakt het voor deze situatie niet uit. Onder het oude regime had een cyberaanval waarschijnlijk gegolden als een risico dat voor rekening van de werkgever diende te komen. Onder de huidige wetgeving is dat ook zo. Een cyberaanval komt niet voor rekening van de werknemer, de werknemer kan er immers niets aan doen, dus behoudt de werknemer recht op loon als hij door de cyberaanval geen arbeid kan verrichten.
Hoe zit het met vakantie- en adv-dagen?
Het verplicht opnemen van vakantiedagen is iets wat de werkgever niet zomaar kan verlangen van een werknemer. Het kan zo zijn dat in de arbeidsovereenkomst of in de cao is vastgelegd dat er een aantal verplichte vrije dagen is. Het daarbuiten eenzijdig wijzigen van primaire arbeidsvoorwaarden, waar de vakantiedagen onder vallen, is echter erg lastig voor de werkgever. Er moet sprake zijn van een dusdanig zwaarwegend bedrijfsbelang dat de rechten van de werknemer daardoor als het ware aan de kant geschoven worden. Bovendien is het lastig voor te stellen dat een regeling tot het opnemen van vakantiedagen afgedwongen wordt voor het oplossen van een (als het goed is) tijdelijk probleem.
Het recht op adv-dagen is in deze situatie geregeld in de cao. De ondernemingsraad heeft vaak instemmingsrecht bij een wijziging van de adv-dagen. Afhankelijk van hoe dit precies geregeld is in de cao, zou het kunnen zijn dat ook de mogelijkheid bestaat om de adv-dagen te verzetten met instemming van de ondernemingsraad. Als de cao daar niets over bepaalt, dan zal VDL geen grondslag hebben op basis waarvan ze kunnen handelen. De directie kan dan alsnog proberen om met instemming van de ondernemingsraad tot verplaatsing van de adv-dagen over te gaan. Een individuele werknemer zou tegen een dergelijk besluit mogelijk wel weer makkelijker bezwaar kunnen maken.
Uren opsparen voor later
Voor het plan van een urenbank geldt dat het onduidelijk is of daarvoor een grondslag te vinden is in de cao. Ook met die grondslag (als de cao meent dat het mag) zal er instemming van de ondernemingsraad moeten zijn met het instellen van een dergelijke constructie. Daarnaast geldt dat het waarschijnlijk gaat om een kortstondige periode zonder werk, alleen voor de periode dat delen van het bedrijf plat liggen door de cyberaanval. Dat ligt anders in een geval als corona, waarbij duidelijk is dat er voor een veel langere periode door bepaalde groepen niet gewerkt kan worden. Dus is het maar zeer de vraag of een ondernemingsraad in zou stemmen met een urenbank. Het nut daarvan is dan zeer twijfelachtig voor de lange termijn.
Conclusie
Voor een bedrijf zijn de mogelijkheden om maatregelen te nemen voor een tijdelijke stillegging van het werk, zoals een cyberaanval, juridisch gezien beperkt. Dat VDL in eerste instantie een beroep doet op de werknemers om vrijwillig mee te werken, is daarom ook logisch en op korte termijn waarschijnlijk ook het meest effectief. Dat lijkt voor het bedrijf de beste kans om zo goed mogelijk uit deze crisissituatie te komen. Bovendien geldt dat werknemers er ook alle belang bij hebben om de (financiële) schade voor VDL beperkt te houden.
