De Omgevingswet zal op 1 januari 2024 in werking treden. Een belangrijke reden voor uitstel is telkens de stand van zaken bij het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) geweest. De verwachting is dat er na de inwerkingtreding van de Omgevingswet nog veel aan het DSO gesleuteld zal moeten worden. De kans is groot dat de informatie in het DSO bij inwerkingtreding nog niet volledig zal zijn. In dit blog maken Thijs Cornel en Suzanne Germeraad een ronde langs de velden: wat is er al zeker over het DSO?
In aanloop naar de inwerkingtreding van de Omgevingswet informeren wij u over de gevolgen van de (waarschijnlijke) inwerkingtreding, per 1 januari 2024. Zo hebben wij u geïnformeerd over leges onder de Omgevingswet, flexibiliteit en procedures onder de Omgevingswet, het Besluit bouwwerken leefomgeving, de technische bouwactiviteit, coördineren onder de Omgevingswet, de gewijzigde systematiek voor een aanvraag voor een toets aan het omgevingsplan, sturingsmogelijkheden, het overgangsrecht, het kostenverhaal, hebben we uiteengezet wat het verschil is tussen een bestemmingsplan en een omgevingsplan en zijn de gevolgen voor planschade in beeld gebracht. Tevens hebben we de flexibiliteit die de Omgevingswet aan bedrijven biedt bij het ontwikkelen van hun plannen en de daaropvolgende beoordeling behandeld.
Zeker: regels op de kaart onoverzichtelijk
In het huidige stelsel kennen we voor de terbeschikkingstelling van ruimtelijke regels ruimtelijkeplannen.nl. Via ruimtelijkeplannen.nl worden onder andere bestemmingsplannen gepubliceerd. De weergave van dat bestemminsplan is, zo volgt uit het Besluit ruimtelijke ordening, leidend en bindend. Bestemmingsplannen zijn daarnaast vaak ook als analoog document nog raadpleegbaar.
De publicatie van Omgevingsplannen zal verlopen via de Landelijke Voorziening Bekendmaken en Beschikbaarstellen (LVBB). Via de LVBB verzorgt de publicatie van (een wijziging van) een Omgevingsplan op officielebekendmakingen.nl en overheid.nl.
Van geografisch object naar begrijpelijke tekst
Omgevingsplannen moeten voortaan op een vaste manier worden gestructureerd (TPOP). Die regels moeten via een zogenaamd geografisch informatieobject (GIO) worden omgezet naar min of meer begrijpelijke tekst. Bij de vaststelling van (een wijziging van) een omgevingsplan wordt in een bijlage een koppelijk naar het GIO opgenomen zodat het GIO een juridisch bindend karakter krijgt.
Echter, alleen de versie (in tekst) van het plan op overheid.nl is voor de juridische praktijk niet werkbaar. Om de GIO goed te kunnen interpreteren is een koppeling nodig naar de ‘regels op de kaart’. Ook die koppeling wordt verzorgd door de LVBB. Probleem is dat de vereisten aan de TPOP en het GIO zo summier zijn dat er een heel onoverzichtelijk geheel van overlappende regels op de kaart getoond wordt.
Annoteren
Om het een en ander te verduidelijken krijgen planwetgevers de mogelijkheid om zelf de regels uit het omgevingsplan te ‘annoteren’. Een gemeente kan gaan aanwijzen op welke locatie een regel van toepassing is, en welke omgevingswaarden daar bijvoorbeeld bij horen. De wijze waarop gemeenten annoteren wordt in het TPOP geheel vrij gelaten en niet alle annotaties zullen een bindend karakter hebben.
Kortom, de regels op de kaart vormen naar alle waarschijnlijkheid een zeer onoverzichtelijk geheel. Voor een goede interpretatie van de regels is de werkzaamheid van de viewer cruciaal. Een omgevingsplan is, anders dan een bestemmingsplan, niet analoog te raadplegen. Daarnaast komt de kenbaarheid van de regels door een mogelijke wirwar aan annotaties in het gedrang. [1]
Zeker: vergunningcheck (en aanvraag) via het DSO
Om te weten of een vergunning daadwerkelijk is vereist voor de activiteit die u wilt verrichten, is het in het DSO ook mogelijk om een ‘Vergunningcheck’ in te vullen. Door een vragenboom in te vullen kunt u er niet alleen achter komen of een activiteit vergunningplichtig is, maar ook gelijk een vergunningaanvraag of een melding opstellen. De vragenbomen worden in elk geval ook beschikbaar voor de 160 meest gebruikte typen aanvragen.
Niet-juridisch bindend
In beginsel is de uitkomst van een vergunningcheck niet juridisch bindend. De geldende regelgeving blijft bepalend bij het vaststellen van een vergunningplicht. In zoverre verandert er niet veel in vergelijking met de vergunningcheck in het Omgevingsloket Online. De regering heeft zich wel laten ontglippen dat wanneer de vergunningcheck met de juiste gegevens is ingevuld, een geslaagd beroep op het vertrouwensbeginsel aan de orde kan zijn.
OLO
Let op! Tot de inwerkingtreding van de Omgevingswet moeten aanvragen en meldingen worden ingediend via het OLO. Het aanvullen van een al ingediende aanvraag kan nog wel tot een half jaar na de datum van inwerkingtreding. Vanaf het moment dat de Omgevingswet inwerking treedt moeten aanvragen en meldingen worden gedaan via het DSO.
Onzeker: Omgevingsvergunningen raadplegen via DSO
Het streefbeeld voor het DSO is een digitaal stelsel waarin alle informatie over de fysieke leefomgeving op één plek raadpleegbaar is. Die vlieger lijkt (vooralsnog) voor verleende en aangevraagde omgevingsvergunningen niet op te gaan. De reden hiervoor zou zijn gelegen in het feit dat persoonsgegevens nog niet voldoende kunnen worden beschermd.
Omgevingsvergunningen kunnen wel degelijk interessante informatie ten aanzien van een mogelijke ontwikkeling bevatten. Het is daarom, ook voor wat betreft omgevingsvergunningen, raadzaam om voor een beoogde locatie na te gaan of er ter plaatse niet reeds een vergunning is verleend.[1]
Zeker: Tijdreizen wordt mogelijk
Wanneer er in het huidige stelsel, bij wijze van voorbeeld, een nieuw bestemmingsplan wordt vastgesteld dan is het relatief eenvoudig dat plan te vergelijken met het voorheen geldende bestemmingsplan (dat vaak nog online raadpleegbaar is). Onder de Omgevingswet zal dat anders zijn. Alle bestemmingsplannen zullen naar verloop van tijd overgaan in één Omgevingsplan. Wanneer dat ene omgevingsplan wijzigt is het slecht inzichtelijk welke regels voordien op een bepaalde locatie hebben gegolden. Daarvoor moet aan het DSO het zogeheten ‘tijdreizen’ toegevoegd. Die nieuwe functionaliteit moet het mogelijk maken om terug te kijken welk besluit op een bepaald moment in tijd op een bepaalde locatie van kracht is. Het tijdreizen is een voorziening die we in het huidige stelsel niet kennen.
Minimale vorm
Hoewel uit de antwoorden van de regering blijkt dat de viewer nog niet naar behoren werkt, lijkt er ten minste een minimale vorm van tijdreizen mogelijk:
“Tijdreizen is samen met de rechterlijke macht getest. De uitkomst hiervan was dat het in voldoende mate mogelijk is om na te gaan welke regelgeving gold op moment X in het verleden. Voor de juridische uitvoeringspraktijk is dit de vorm van tijdreizen die randvoorwaardelijk is voor inwerkingtreding. Wel waren er nog bevindingen over hoe e.e.a. wordt weergeven in de viewers van het DSO. Deze zullen nog dit jaar, dus voor inwerkingtreding, worden verwerkt.”
Tijdreizen naar het verleden zal dus, in ieder geval in afgeslankte vorm, bij de inwerkingtreding mogelijk zijn. Tijdreizen naar de regels die in de toekomst gaan gelden is nog niet mogelijk, en zal dat ook bij inwerkingtreding van de wet nog niet zijn. Op dat vlak heeft de regering haar bestuurlijke ambities uit 2015 moeten bijstellen.
Voortgangsbrief 26 januari 2023
Eind januari kondigde minister Hugo de Jonge aan dat de inwerkingtreding van de Omgevingswet weer wordt uitgesteld, ditmaal tot 1 januari 2024. Een uitstel als alle vorige keren, zo zou je denken. Toch valt er dit keer wat op. Voor het eerst wordt er door de minister geconcludeerd dat:
“de in het DSO geboden functionaliteiten op het moment van inwerkingtreding technisch voldoende aanwezig zijn en er op basis daarvan geem belemmeringen zijn voor verantwoorde inwerkingtreding.”
In oktober 2022 concludeerde de Adviescommissie ICT nog dat er met name op het gebied van (keten)testen nog grote stappen te maken waren. In december van 2022 klonk al een (voorzichtig) positiever geluid. ‘Ga door op de ingeslagen weg’ was toen de boodschap van de onderzoekscommissie.
Tijdelijke alternatieve maatregelen
Die boodschap is door De Jonge en de zijnen kennelijk ter harte genomen. In amper een maand tijd is stevig ingezet op het systematisch testen van het DSO waardoor foutjes konden worden opgespoord en de risico’s zo klein mogelijk worden gehouden. Ook werd een slag geslagen in het aanbod van de zogenaamde Tijdelijke Alternatieve Maatregelen (TAM’s). Zo kan straks (tijdelijk) bijvoorbeeld de vertrouwde IMRO-standaard nog worden gebruikt.
Kortom, hoewel er nog altijd veel werk moet worden verzet om het DSO werkzaam te krijgen, is het DSO volgens de minister op 1 januari 2024 voldoende gereed. De inwerkingtreding van de Omgevingswet lijkt dan toch echt (een klein stapje) dichterbij te komen. Is er dan toch licht aan het einde van de tunnel die het DSO heet?
Slotsom
Wanneer we de balans opmaken dan is de conclusie dat er nog veel niet duidelijk is voor wat betreft het DSO. De grootste onzekere factor is misschien wel de werkzaamheid van het systeem in zijn geheel. Een goed werkzaam DSO is van essentiële waarde voor het behalen van de doelstellingen van de Omgevingswet. Inmiddels wordt daarom regelmatig de koppeling gemaakt tussen het slagen van het DSO en de inwerkingtreding van de Omgevingswet.
De voortgangsbrief van minister De Jonge lijkt voor het eerst voorzichtig optimistisch. De minister lijkt er vanuit te gaan dat inwerkingtreding op 1 januari 2024 nu toch echt haalbaar is. Tot die tijd blijft het afwachten en, voor zover mogelijk, oefenen met de beschikbare demo-versie.[2]
[1] Zie: Korsse in TBR2023/14.
[2] Er wordt op dit moment wel gewerkt aan de mogelijkheid om kennisgevingen van verleende of aangevraagde omgevingsvergunningen te kunnen publiceren, waardoor dit probleem mogelijk (deels) wordt opgelost.
[3] https://dmo.omgevingswet.overheid.nl/home
