First come, first served onwenselijk
Nederland zit op slot. Terwijl de stikstofcrisis nog altijd voortduurt, is netcongestie de volgende hobbel die de grote woningbouwopgave in de weg zit. Waar de problemen op het elektriciteitsnet aanvankelijk beperkt leken tot grootverbruikers, moeten netbeheerders steeds vaker ‘nee’ verkopen aan ontwikkelaars van woningen. Het project komt dan op de wachtrij te staan, achter eerder ingediende aanvragen. Dit ‘first come, first served’-principe gaat zo ver dat ook aanvragen van vitale functies als ziekenhuizen of congestieverzachters (die ervoor zorgen dat de congestie afneemt) achteraan in de rij moeten aansluiten. De maatschappelijk onwenselijke uitkomsten hiervan (kostbare transportcapaciteit gaat eerst naar bijvoorbeeld een bioscoop, in plaats van het ziekenhuis) hebben de ACM ertoe bewogen een maatschappelijk prioriteringskader op te stellen. Dat werkt als volgt.
Prioritering in drie categorieën
De ACM heeft verschillende maatschappelijke functies geïnventariseerd die prioriteit zouden moeten kunnen krijgen. Voor de goede orde: het gaat hier om prioriteit bij toekenning van transportcapaciteit en dus niet om prioriteit bij de aansluiting op het net, waarvoor overigens recent gewijzigde termijnen zijn vastgesteld (art. 8.11 (kleinverbruikers, in werking) en 8.13 (grootverbruikers, in werking per 1 januari 2025) van de Netcode elektriciteit). Die functies heeft de ACM in drie prioriteringscategorieën ingedeeld. De eerste categorie, met de hoogste prioriteit, betreft ‘congestieverzachters’: partijen die ervoor zorgen dat de transportcapaciteit juist toeneemt, bijvoorbeeld een groot batterijpark. De tweede categorie betreft ‘veiligheid’ en ziet op bijvoorbeeld brandweer, politie en acute gezondheidszorg, maar ook waterbeheer. De derde categorie betreft de ‘basisbehoeften’ waaronder onderwijs én – van belang voor ontwikkelaars – de woonbehoefte. Toepassing van het prioriteringskader voor woningbouw betekent concreet dat vrijgekomen transportcapaciteit éérst wordt toegekend aan de (hoogst) geprioriteerde projecten en pas daarna aan niet geprioriteerde functies, bijvoorbeeld utiliteitsbouw.
Prioriteit voor woningbouw
In de eerste plaats is van belang wanneer sprake is van de geprioriteerde categorie voor woningbouw. In (tabel 3 van Bijlage 22 bij) de Netcode is omschreven dat prioriteit onder meer kan worden gegeven aan:
“Een partij die voorziet in woonbehoefte met woonvoorzieningen met een maximale doorlaatwaarde van 3x35A, inclusief collectieve voorzieningen die direct zijn gekoppeld aan de woonbehoefte en andere kleinschalige, onlosmakelijk verbonden activiteiten.”
Uit de toelichting bij de wijziging volgt dat óók centrale voorzieningen daaronder kunnen vallen (bijvoorbeeld WKO), ook als de maximale doorlaatwaarde daarmee wordt overschreden:
“De individuele aansluitingen dienen aangevraagd te worden met het oog op huishoudelijk gebruik en niet vanwege commerciële of professionele activiteiten. De ACM merkt op dat collectieve voorzieningen die direct zijn gekoppeld aan de woningbouw, zoals liften, centrale verlichting en verwarming van centrale ruimte worden beschouwd als onderdeel van de te realiseren woonbehoefte, ook indien daarvoor een grotere aansluiting dan 3x35A nodig is.”
De meeste, niet al te complexe woningbouwprojecten zullen gezien deze omschrijving aan de voorwaarden voor prioritering voldoen, ook als het gaat om individuele aansluitingen per woning (woz-object) en een eventuele grotere aansluiting voor de lift en dergelijke.
Prioriteit voor andere (commerciële) functies bij woningbouw?
Interessant is dat de commerciële plint mogelijk kan worden ‘meegeprioriteerd’ als ‘kleinschalige, onlosmakelijk verbonden activiteiten’, zo volgt wederom uit de toelichting:
“Een woningbouwproject waarbinnen ook andere functies worden gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld een plint met een bibliotheek en een aantal winkels bij hoogbouw, kunnen ook vallen onder de functie woonbehoefte. Voorwaarde hierbij is dat het gaat om een ondergeschikte en kleinschalige functie ten opzichte van de woonfunctie en dat het woningbouwproject aantoonbaar niet gerealiseerd kan worden zonder die koppeling met een andere functie.”
Voor complexere woningbouwprojecten waar tevens andere functies onderdeel van uitmaken, kan dit een opening bieden. Er moet dan dus wél worden aangetoond dat het één niet kan zonder het andere.
Voorwaarden voor prioriteit
In (tabel 4 van Bijlage 22 bij) de Netcode is ook omschreven welke gegevens noodzakelijk zijn om voor prioriteit in aanmerking te komen, waarvan de belangrijkste zijn:
- Een verleende omgevingsvergunning;
- een bestuursverklaring met:
- een onderbouwing van de noodzaak van de benodigde transportcapaciteit;
- een onderbouwing van de noodzaak daarover op korte termijn te beschikken;
- een onderbouwing waaruit blijkt dat het project ook daadwerkelijk snel zal starten na toekenning van de transportcapaciteit;
- een bewijsstuk waaruit ondubbelzinnig blijkt dat de koppeling tussen de woonbehoefte en de kleinschalige andere functie nodig is voor de realisatie van het woonproject en/of de aansluiting met een doorlaatwaarde groter dan 3x35A nodig is voor het realiseren van de collectieve voorziening.
De eis van een verleende omgevingsvergunning is ongelukkig, nu doorgaans al veel eerder om aansluiting en transport wordt verzocht en ook moét worden verzocht gelet op de lange doorlooptijden. Het is de vraag hoe strikt deze eis zal worden gehanteerd. Mogelijk volstaat een aanvraag voor een omgevingsvergunning ook, bijvoorbeeld in combinatie met een verklaring van het college van burgemeester en wethouders dat het voornemens is de aangevraagde vergunning te verlenen. De onderbouwing van de noodzaak zal voor de meeste ontwikkelaars geen probleem zijn. Deze spreekt bijna voor zich. De koppeling tussen woningbouw en de andere functies zal mogelijk financieel moeten worden onderbouwd, of bijvoorbeeld aan de hand van eigendomsposities en verklaringen van betrokken partijen dat de woningbouw enkel mag plaatsvinden indien de ondergeschikte functie ook wordt gerealiseerd. Het ligt in de lijn der verwachting dat deze voorwaarde het meest kritisch zal worden bezien.
Toepassing prioriteringskader verplicht
De netbeheerders zijn verplicht om in congestiegebieden – praktisch heel Nederland – toepassing te geven aan het prioriteringskader. Omdat deze maatregel ingaat op 1 oktober aanstaande, is het van belang nu al de voorbereidingen te treffen voor een verzoek om prioritering. Immers: prioriteit wordt slechts op verzoek toegekend. Het is vervolgens de bedoeling om de volgorde van geprioriteerde partijen te bepalen op basis van het moment waarop zij een transportverzoek hebben ingediend bij de netbeheerder (hiertoe wordt art. 7.0b lid 4 van de Netcode gewijzigd).
Prioritering: lichtpuntje voor ontwikkelaars?
Het prioriteringskader lijkt daadwerkelijk mogelijkheden te bieden voor ontwikkelaars van woningbouw om hun project met voorrang te voorzien van voldoende elektriciteit. De mogelijkheid in beperkte mate andere functies mee te prioriteren is, zeker bij binnenstedelijke ontwikkelingen, van groot belang, al zal een netbeheerder kritisch zijn op de omvang van die functie en de koppeling met de woningbouw. Tot slot blijft het zo dat prioritering alleen zin heeft als er wel enige transportcapaciteit te vergeven is. Bij daadwerkelijke fysieke netcongestie zal immers ook geen transportcapaciteit beschikbaar zijn voor een geprioriteerd project. Je staat dan echter wél vooraan indien een uitbreiding van netcapaciteit plaatsvindt. Kortom, zeker een lichtpuntje, maar wel in deze verkleinvorm.
