Prijsstijgingen: wie draait er voor op?

Al geruime tijd hebben we in diverse branches te maken met enorme prijsstijgingen. Denk aan de prijzen van brandstof, elektriciteit, gas en diverse grondstoffen. De prijzen stegen al als gevolg van de Coronapandemie, maar de huidige situatie in Oekraïne maakt dat prijzen nog verder stijgen. Deze prijsstijgingen leiden regelmatig tot de vraag: kan ik deze prijsstijgingen doorbereken aan mijn afnemers, of vanaf de andere kant bekeken: kan mijn leverancier prijsstijgingen zomaar doorberekenen? Eerder schreven wij al specifiek over prijsstijgingen in de Bouw. Maar hoe zit dit bijvoorbeeld in de productiebranche? 

Afspraken in overeenkomst of algemene voorwaarden

Voor het antwoord op de vraag of gestegen energie- of grondstofprijzen kunnen worden doorberekend, is allereerst van belang wat partijen zijn overeengekomen. Zo kunnen partijen bijvoorbeeld vaste prijzen zijn overeengekomen, die tijdens de looptijd van de overeenkomst niet mogen worden gewijzigd. Het is ook mogelijk dat in de overeenkomst of in de algemene voorwaarden juist een bepaling is opgenomen waaruit blijkt dat prijzen wel mogen worden verhoogd. Er kan bijvoorbeeld zijn aangesloten bij een bepaalde index of zijn overeengekomen dat de prijzen mogen worden verhoogd in lijn met de gestegen kostprijs van het product. 

Als in de overeenkomst of algemene voorwaarden niets is geregeld, kunnen de prijzen in principe niet worden verhoogd, want: afspraak is afspraak. Alleen in zeer uitzonderlijke omstandigheden kunnen prijzen mogelijk toch worden verhoogd met een beroep op de wettelijke grondslagen onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW) of de redelijkheid en billijkheid (6:248 BW).

Wettelijke regelingen

(i) Onvoorziene omstandigheden

Artikel 6:258 BW biedt de mogelijkheid een overeenkomst geheel of gedeeltelijk te wijzigen of te ontbinden in het geval zich onvoorziene omstandigheden voordoen, die tot gevolg hebben dat ongewijzigde nakoming van de overeenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Het moet dan gaan om omstandigheden waarmee in de overeenkomst geen rekening is gehouden. Of de omstandigheden wel of niet te voorzien waren is niet relevant. Dat prijzen kunnen schommelen, is in principe een normale omstandigheid waarmee partijen rekening moeten houden. Dat kan anders zijn als het gaat om extreme prijsstijgingen.

Maar een beroep op onvoorziene omstandigheden slaagt niet snel. Het uitgangspunt blijft: afspraak is afspraak en bij het maken van afspraken is altijd in bepaalde mate sprake van ondernemersrisico. Als er voor wordt gekozen vaste prijzen overeen te komen kan dat nou eenmaal voordelig of nadelig uitpakken. Pas als geheel geen rendabele exploitatie meer mogelijk is of de leverancier failliet zou kunnen gaan als moet worden door geleverd tegen de overeengekomen prijzen zou de overeenkomst mogelijk kunnen worden gewijzigd of ontbonden met een beroep op onvoorziene omstandigheden.

(ii) Redelijkheid en billijkheid

Naast een beroep op onvoorziene omstandigheden kan het in bepaalde situaties mogelijk zijn een bepaalde contractuele bepaling buiten toepassing te verklaren met een beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid (6:248 lid 2 BW). Dat kan het geval zijn als toepassing van die bepaling naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Denk bijvoorbeeld aan een bepaling waarmee het risico van prijsstijgingen bij een van beide partijen wordt gelegd.

Ook een beroep op de redelijkheid en billijkheid zal niet snel slagen. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen zou het zo kunnen zijn dat bepalingen waarmee vaste prijzen zijn overeengekomen of juist een prijswijziging is toegestaan tot zodanig onredelijke resultaten leiden dat deze buiten toepassing dienen te blijven. Het zal al snel zo zijn dat prijsstijgingen op grond van een prijswijzigingsbeding gewoon kunnen worden doorberekend, zeker als de prijswijziging in verhouding is met de stijging van de marktprijzen.

Tips voor de leverancier en afnemer

Of stijgingen van bijvoorbeeld grondstofprijzen of energiekosten kunnen worden doorberekend, hangt in de eerste plaats af van wat partijen in de overeenkomst of algemene voorwaarden zijn overeengekomen. Als u hiermee wordt geconfronteerd, is het dus aan te raden allereerst de overeenkomst en eventuele algemene voorwaarden erbij te pakken. Is daarin niets geregeld over de mogelijkheid prijzen te wijzigen? Dan kan een prijswijziging alleen in zeer extreme omstandigheden mogelijk toch worden doorgevoerd met een beroep op onvoorziene omstandigheden of de redelijkheid en billijkheid. Let verder ook op eventuele leveringsverplichtingen. Als deze er niet zijn, kan een leverancier leveringen mogelijk stopzetten als geen overeenstemming wordt bereikt over de prijs. Uiteraard is het altijd aan te raden te bekijken of in onderling overleg alsnog een oplossing kan worden bereikt. 

En voor alle toekomstige contracten?

Leg in een overeenkomst of algemene voorwaarden duidelijk vast of prijzen mogen worden verhoogd en onder welke voorwaarden. Een afnemer zal bij voorkeur vaste prijzen willen overeenkomen, terwijl een leverancier juist baat heeft bij zoveel mogelijk vrijheid om prijzen te verhogen. Om hier enige beperking in aan te brengen kan worden vastgelegd welke stijgingen van de kostprijs mogen worden doorberekend of kan worden aangesloten bij een bepaalde index. Uiteraard zijn niet alle omstandigheden te voorzien, maar dergelijke bepalingen bieden partijen in ieder geval enig houvast.