Artikel 2, bijlage II Besluit omgevingsrecht biedt al geruime tijd de mogelijkheid om vergunningvrij een hoofdgebouw uit te breiden. Bij toepassing van artikel 2 is geen vergunning vereist voor het bouwen en afwijken van het bestemmingsplan. Dit betekent echter niet dat in het geheel niet aan het bestemmingsplan hoeft te worden getoetst, omdat de omvang van het erf kan worden beperkt door het bestemmingsplan. Met een uitspraak van 5 juni 2019 heeft de Afdeling vergunningvrij bouwen aanzienlijk ingewikkelder gemaakt.
Vergunningvrij bouwen en afwijken bestemmingsplan
Met artikel 2, bijlage II Besluit omgevingsrecht (hierna: Bor) is een uitzondering gemaakt op de vergunningplicht voor zowel het bouwen als het afwijken van het bestemmingsplan. Hierdoor kan met toepassing van artikel 2 ook zonder vergunning worden gebouwd als het bestemmingsplan aldaar geen bebouwing toestaat, bijvoorbeeld omdat een bouwvlak ontbreekt. Dit betekent echter niet dat het bestemmingsplan helemaal niet relevant is.
Erf en achtererfgebied
Voor bijvoorbeeld artikel 2, onderdeel 3 geldt namelijk dat alleen vergunningvrij kan worden gebouwd in het achtererfgebied. Het achtererfgebied wordt bepaald door de ligging van het hoofdgebouw en de omvang van het erf. Het erf bestaat uit het perceel dat direct is gelegen bij een hoofdgebouw en dat in feitelijk opzicht is ingericht ten dienste van het gebruik van dat gebouw, en, voor zover een bestemmingsplan of beheersverordening van toepassing is, deze die inrichting niet verbieden. Er is inmiddels aardig wat jurisprudentie waarin is geoordeeld dat wanneer een bestemmingsplan elke vorm van bebouwing en inrichting ten behoeve van het hoofdgebouw op een deel van het perceel uitsluit, die gronden niet kwalificeren als erf. Zie daarover bijvoorbeeld de uitspraken met nummers ECLI:NL:RVS:2018:571 en ECLI:NL:RVS:2017:3267. Het achtererfgebied werd dus altijd al gevormd door hetgeen het bestemmingsplan toestond.
Maximale oppervlakte bebouwing
Uitgangspunt was vervolgens echter altijd dat wanneer eenmaal is vastgesteld dat het het achtererfgebied betreft, niet meer aan het bestemmingsplan hoeft te worden getoetst of dat bouwwerk aldaar is toegestaan. Art. 2 behelst immers een uitzondering op de vergunningplicht, ook voor afwijken van het bestemmingsplan. In de uitspraak met nummer ECLI:NL:RVS:2019:1832 heeft de Afdeling daar echter een aanzienlijk genuanceerder standpunt over ingenomen.
In die zaak ging het over de vergunningvrije uitbreidingen van een winkel van Suitsupply in Amsterdam. Die winkel werd met verschillende bouwwerken uitgebreid, zonder dat daar vergunning voor was verleend. De Afdeling beoordeelt die bouwwerken en komt tot de conclusie dat een deel van de bouwwerken inderdaad vergunningvrij kon worden opgericht.
Overschrijding bruto vloeroppervlak
Echter, het aldaar geldende bestemmingsplan bevatte ook een maximering van het maximaal toegestane aantal vierkante meters bruto vloeroppervlak. Onder dat bruto vloeroppervlak moeten volgens de Afdeling ook de ruimtes worden verstaan die worden gebruikt voor een functie die ondergeschikt is aan de ter plaatse gevestigde detailhandel.
Vervolgens stelt de Afdeling vast dat met de functie in de (legaal) vergunningvrij gerealiseerde bouwwerken het toegestane aantal vierkante meters bruto vloeroppervlak detailhandel wordt overschreden. Het college is volgens de Afdeling bevoegd handhavend op te treden tegen die overschrijding.
Consequenties voor de praktijk
Dit is mijns inziens een heel bijzondere uitspraak. Deze uitspraak heeft namelijk tot gevolg dat vergunningvrij gebouwde uitbreidingen alsnog worden getoetst aan het bestemmingsplan als daarin bijvoorbeeld een maximale oppervlakte voor een bepaalde functie is opgenomen. Dit terwijl artikel 2, bijlage II Bor juist ook een uitzondering op de vergunningplicht voor het gebruik en afwijken van het bestemmingsplan inhoudt.
Bovendien ontstaat hiermee de feitelijke situatie dat een bouwwerk weliswaar vergunningvrij mag worden gebouwd, maar niet kan worden gebruikt ten behoeve van de hoofdfunctie of een daaraan ondergeschikte functie. Waar kan dat legaal gebouwde bouwwerk dan wel nog voor worden gebruikt? Ik hoop dat deze uitspraak in de nabije toekomst wordt genuanceerd.
Op dit moment moet er rekening mee worden gehouden dat wanneer een hoofdgebouw vergunningvrij wordt uitgebreid, dit nog niet betekent dat een eventueel in het bestemmingsplan opgenomen maximum voor een bepaalde functie mag worden overschreden. Houd er bij het uitwerken van vergunningvrije plannen dus rekening mee dat er toch een toets aan het bestemmingsplan zou kunnen plaatsvinden.
Quickscan bestemmingsplan
Wilt u zelf duidelijkheid of uw bouwplan past binnen het bestemmingsplan? Voor een vaste prijs onderzoeken onze specialisten de mogelijkheden. Klik hier voor meer informatie over onze Quickscan bestemmingsplan.
