Afspraken in overeenkomst of algemene voorwaarden
Voor het antwoord op de vraag of gestegen energie- of grondstofprijzen kunnen worden doorberekend, is allereerst van belang wat partijen zijn overeengekomen. Zo kunnen partijen bijvoorbeeld vaste prijzen zijn overeengekomen, die tijdens de looptijd van de overeenkomst niet mogen worden gewijzigd.
Het is ook mogelijk dat in de overeenkomst of in de algemene voorwaarden juist een bepaling is opgenomen waaruit blijkt dat prijzen wél mogen worden verhoogd. Er kan bijvoorbeeld zijn aangesloten bij een bepaalde index of zijn overeengekomen dat de prijzen mogen worden verhoogd in lijn met de gestegen kostprijs van het product.
Geen afspraak over prijsstijging
Als in de overeenkomst of algemene voorwaarden niets is geregeld, kunnen de prijzen in principe niet worden verhoogd, want: afspraak is afspraak.
Alleen in zeer uitzonderlijke omstandigheden kunnen prijzen mogelijk toch worden verhoogd met een beroep op de wettelijke grondslagen onvoorziene omstandigheden (artikel 6:258 BW) of de redelijkheid en billijkheid (6:248 BW). Aanvullend geldt er een apart regime indien het gaat om verkoop aan consumenten, waardoor de consument in sommige situaties het recht heeft de overeenkomst te ontbinden na een prijsverhoging.
Wettelijke regelingen
(i) Onvoorziene omstandigheden
Artikel 6:258 BW biedt de mogelijkheid een overeenkomst geheel of gedeeltelijk te wijzigen of te ontbinden. Dat kan alleen in het geval zich onvoorziene omstandigheden voordoen, die tot gevolg hebben dat ongewijzigde nakoming van de overeenkomst naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is.
Met andere woorden: het moet dan gaan om omstandigheden waarmee in de overeenkomst geen rekening is gehouden. Of de omstandigheden wel of niet te voorzien waren is niet relevant. Dat prijzen kunnen schommelen, is in principe een normale omstandigheid waarmee partijen rekening moeten houden. Dat kan anders zijn als het gaat om extreme prijsstijgingen.
Slagingskans in de praktijk
Maar een beroep op onvoorziene omstandigheden slaagt niet snel. Het uitgangspunt blijft: afspraak is afspraak en bij het maken van afspraken is altijd in bepaalde mate sprake van ondernemersrisico. Als ervoor wordt gekozen vaste prijzen overeen te komen kan dat nou eenmaal voordelig of nadelig uitpakken. Pas als geheel geen rendabele exploitatie meer mogelijk is of de leverancier failliet zou kunnen gaan als moet worden door geleverd tegen de overeengekomen prijs zou de overeenkomst mogelijk kunnen worden gewijzigd of ontbonden met een beroep op onvoorziene omstandigheden.
Zo oordeelde de rechter bijvoorbeeld eens dat van een leverancier niet mocht worden verwacht dat zij de gemaakte afspraken zou nakomen, zonder dat een regeling werd getroffen ten aanzien van de meerprijs van het verkochte product. Het betrof dan ook wel de uitzonderlijke situatie dat de kostprijs van het desbetreffende product met 400 tot 600% was gestegen.
(ii) Redelijkheid en billijkheid
Naast de onvoorziene omstandigheden kan het in bepaalde situaties mogelijk zijn een bepaalde contractuele bepaling buiten toepassing te verklaren. Dit kan met een beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid (6:248 lid 2 BW). Het toepassen van een bepaling is dan naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar. Denk bijvoorbeeld aan een bepaling waarmee het risico van prijsstijgingen bij een van beide partijen wordt gelegd.
Slagingskans in de praktijk
Ook een beroep op de redelijkheid en billijkheid zal niet snel slagen. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen zou het zo kunnen zijn dat bepalingen waarmee vaste prijzen zijn overeengekomen of juist een prijswijziging is toegestaan tot zodanig onredelijke resultaten leiden dat deze buiten toepassing dienen te blijven. Het zal al snel zo zijn dat prijsstijgingen op grond van een prijswijzigingsbeding gewoon kunnen worden doorberekend, zeker als de prijswijziging in verhouding is met de stijging van de marktprijzen.
Tips voor de leverancier en afnemer
1. Controleer gemaakte afspraken en algemene voorwaarden
Of stijgingen van bijvoorbeeld grondstofprijzen of energiekosten kunnen worden doorberekend, hangt in de eerste plaats af van wat partijen in de overeenkomst of algemene voorwaarden zijn overeengekomen. Als u hiermee wordt geconfronteerd, is het dus aan te raden allereerst de overeenkomst en eventuele algemene voorwaarden erbij te pakken.
2. Bekijk of sprake is van uitzonderlijke omstandigheden
Is daarin niets geregeld over de mogelijkheid prijzen te wijzigen? Dan kan een prijswijziging alleen in zeer extreme omstandigheden mogelijk toch worden doorgevoerd met een beroep op onvoorziene omstandigheden of de redelijkheid en billijkheid. Let verder ook op eventuele leveringsverplichtingen.
3. Treed in onderling overleg
Als deze er niet zijn, kan een leverancier leveringen mogelijk stopzetten als geen overeenstemming wordt bereikt over de prijs. Uiteraard is het altijd aan te raden te bekijken of in onderling overleg alsnog een oplossing kan worden bereikt.
En voor alle toekomstige contracten?
Leg in een overeenkomst of algemene voorwaarden duidelijk vast of prijzen mogen worden verhoogd en onder welke voorwaarden. Een afnemer zal bij voorkeur vaste prijzen willen overeenkomen, terwijl een leverancier juist baat heeft bij zoveel mogelijk vrijheid om prijzen te verhogen. Om hier enige beperking in aan te brengen kan worden vastgelegd welke stijgingen van de kostprijs mogen worden doorberekend of kan worden aangesloten bij een bepaalde index. Uiteraard zijn niet alle omstandigheden te voorzien, maar dergelijke bepalingen bieden partijen in ieder geval enig houvast.
