Feiten
Wat was er aan de hand? Rabobank heeft een groep van vennootschappen in de boeken die zich richten op de ontwikkeling van nieuwe technologie voor efficiënter werken en duurzaam leven, zoals het papierloos maken en digitaliseren van (overheids)instanties. Vanaf 2013 wordt er onderzoek gedaan naar cryptomunten en mining daarvan. Ook worden er bitcoins ge- en verkocht. Later gaat één van de vennootschappen zich richten op de ontwikkeling van blockchain: de technologie achter onder meer de bitcoin.
Rabobank heeft in 2013 en 2016 onder meer twee rekening-courantovereenkomsten gesloten. In juli 2019 voert zij een intern cliëntonderzoek uit naar de groep. Daaruit volgt dat een groepsvennootschap bitcoins bezit. Het interne beleid van Rabobank voor virtuele valuta houdt in dat zakelijke klanten geen virtuele valuta kunnen verhandelen of aanhouden. Onder verwijzing naar de verplichtingen voor de bank in de Wet ter voorkoming van witwassen en financiering van terrorisme (Wwft) om dit strikte beleid te voeren voor (de handel in) virtuele valuta voor ondernemingen, stelt Rabobank dat alle bitcoins binnen drie maanden verkocht moeten worden. Gebeurt dit niet dan moet zij de bancaire relatie met de groep beëindigen.
De bitcoins worden binnen drie maanden verkocht, maar in een procedure vorderen de vennootschappen een verklaring voor recht dat de bank in haar zorgplicht tekort is geschoten door ten onrechte te dreigen met de beëindiging van de bankrelatie en dat de bank de schade ter zake moet vergoeden. De rechtbank wijst de vordering van de vennootschappen af, het hof wijst de vorderingen toe.
Oordeel
- Beleid bank inzake virtuele valuta en Wwft
De Wwft kent geen verplichting voor banken om ondernemingen die zich bezighouden met virtuele valuta bij voorbaat uit te sluiten als klant. Art. 3 lid 2 sub d Wwft brengt weliswaar mee dat de bank in bepaalde gevallen onderzoek moet doen naar de bron van de middelen, maar Rabobank heeft onvoldoende onderbouwd waarom bij deze groep van vennootschappen dit onderzoek niet mogelijk zou zijn. De toelichting op deze wetsbepaling schrijft een individuele toets voor ten aanzien van specifieke transacties, maar vereist geen categoriaal beleid tot uitsluiting van alle zakelijke klanten die bitcoins aan- en verkopen. De eis van Rabobank om binnen drie maanden alle bitcoins te verkopen, kan volgens het hof niet (rechtstreeks) gebaseerd worden op de Wwft, zoals Rabobank dat heeft aangegeven.
- Belangenafweging
Op grond van art. 35 van de toepasselijke Algemene Bankvoorwaarden (ABV) is Rabobank in beginsel bevoegd om een bankrelatie op te zeggen. Daarbij dient zij op grond van haar contractuele zorgplicht (art. 2 ABV) zorgvuldig om te gaan met de belangen van haar klanten. Daarbij moet een individuele en voor de bewust klant specifieke en zorgvuldige belangenafweging worden gemaakt waarbij alle belangen van die cliënt meegewogen moeten worden.
In deze uitspraak lieten de groepsvennootschappen hun vermogenspositie in bitcoins jaarlijks controleren door haar accountant die deze opnam in de jaarrekening. De groep bevestigde aan Rabobank bereid te zijn het “minen” van de cryptovaluta te staken. Uit de aan- en verkopen bleek dat in de bitcoinportefeuille weinig transactieverkeer was. Niet is gebleken van speculatieve beleggingsactiviteiten en er was geen specifiek onacceptabel risico op witwassen, terrorismefinanciering of overtreding van andere wet- of regelgeving. Aan informatieverzoeken van de bank is steeds voldaan.
Tegen deze achtergrond was de eenzijdige opzegging van de bankrelatie op grond van het beleid van de bank onzorgvuldig en in strijd met de zorgplicht van de bank, omdat er geen of onvoldoende rekening is gehouden met de belangen van de groep van vennootschappen, aldus het hof.
Conclusie
Rabobank heeft onzorgvuldig en in strijd met haar zorgplicht gehandeld om een zakelijke klanten groep te verplichten de bitcoinportefeuille te verkopen met een beroep op haar interne beleid voor virtuele data. De Wwft vereist dit niet. Het hof heeft voor recht verklaard dat de schade die hierdoor is geleden vergoed moet worden. Wat die schade is, zal in een nadere procedure (of in een schikking) moeten worden vastgesteld.
Deze uitspraak past in de reeks van uitspraken over de vraag of er sprake is van schending van de zorgplicht door een bank bij de opzegging van een bankrelatie, althans de dreiging daarvan. Zeker wanneer het alleen gaat om het sluiten van een bankrekening, zal een bank concreet moeten aangegeven waarom haar belang om een rekening te sluiten zwaarder weegt dan het belang van de klant bij het hebben van een bankrekening, al helemaal als er geen sprake is van grote duidelijke integriteitsrisico’s. Het alleen verwijzen naar een eigen (gewijzigd) beleid, volstaat in die situatie niet.
Overigens heeft de Hoge Raad het beroep van de Rabobank tegen de uitspraak van het hof inmiddels verworpen.
